ما در این مطلب قصد داریم در خصوص مزاج شناسی اطلاعات بیشتری را به شما ارائه دهیم. شاید همه ما بارها این جمله را از اطرافیانمان شنیده ایم که خوردن چیزی و یا انجام فعالیتی با مزاج ما سازگار نیست. احتمالا برای شما این سوال پیش آمده است که مزاج چیست و چگونه می توان متوجه شد که چه چیزهایی با مزاج ما می تواند سازگار باشد و چه مواردی هستند که با مزاج ما سازگاری ندارند؟ معمولا همه ما در این شرایط می توانیم برای خود حدس هایی بزنیم که این کلمه چه معنایی دارد و یا می تواند مربوط به چه بخش هایی از بدن ما باشد. اما وقتی کمی در این باره تحقیق می کنیم متوجه می شویم که هر فردی دارای مزاج منحصر به فرد خود می باشد و این امر موجب می شود که ویژگی های مخصوص به خود را داشته باشد. از طرفی همه افراد دیگری که با او هم مزاج هستند هم همین خصوصیات را دارند.
مزاج چیست؟
در ابتدا باید بررسی کنیم که به صورت کلی مزاج چیست تا بتوانیم در خصوص مزاج شناسی اطلاعات بیشتری را در ادامه به دست آوریم. در ابتدا باید بگوییم که مزاج در علم روانشناسی دارای تعریفی کاملا مشخص می باشد. ویژگی ها و خصوصیات فردی هر یک از ما که می تواند به صورت فردی در ما وجود داشته باشد و به صورت ژنتیکی به ما منتقل شده باشد مزاج ما می باشد. این ویژگی ها به هیچ عنوان اکتسابی نمی باشد و نی توان آن ها را به مرور زمان و یا با تمرین و تکرار به دست آورد. از نگرش و اراده ما جدا می باشد و ما در این که دارای چه نوع مزاجی باشیم هیچ نقشی را نخواهیم داشت.
نکته مهم دیگری که به عنوان پیش زمینه مزاج شناسی باید به آن اشاره داشته باشیم این است که مزاج هر فردی از همان سنین ابتدایی در فرد شکل می گیرد و با این شکل گیری دیگر فرد نمی توان در طول دوران زندگی خود با استفاده از تکنیک های درمانی و یا تمرینی مزاجی را که به دست آورده است تغییر دهد. این غیر قابل تغییر بودن مزاج به معنای این است که مزاج ثابت هر فردی تا پایان زندگی فرد تعیین کننده خصوصیات و ویژگی های رفتاری آن فرد می باشد. توجه داشته باشید که پایه اصلی ویژگی های شخصیتی هر یک از افراد در جامعه را مزاج آن فرد تشکیل می دهد.
مزاج شناسی چیست؟
مزاج شناسی یکی از مهمترین رشته های طب سنتی و پزشکی سنتی در ایران می باشدو برای این که ریشه بسیاری از بیماری ها شناسایی شود و یا راهکارهای مناسبی برای درمان بسیاری از بیماری ها در نظر گرفته شود، شناختن مزاج هر فرد و سازگار بودن روش های درمانی با آن مزاج می تواند نقش مهمی در بهبود، سرعت و کیفیت بهبود بیماری هر فرد داشته باشد. اگر درک درستی از مراج هر فرد وجود داشته باشد به خوبی می توان به این نتیجه رسید که علل اصلی بروز بیماری ها در فرد چیست و برای درمان می توان از چه راهکارهایی استفاده کرد که با مزاج آن فرد سازگاری خوبی داشته باشد. این یکی از مهم ترین ویژگی های مزاج شناسی می باشد.
انواع مزاج چیست؟
در امر مزاج شناسی یکی از مواردی که باید مورد بحث قرار بگیرد این است که مزاج دارای چه انواعی می باشد. به این ترتیب می توانیم هر فرد را بر اساس ویژگی های رفتاری که دارد در یکی از این دسته بندی ها قرار دهیم و بر اساس آن اقدامات مربوط به درمان را برای فرد انجام دهیم. به صورت کلی می توان مزاج ها ره چهار دسته اصلی و کلی تقسیم کرد که ما در این بخش این چهار دسته را به شما معرفی می کنیم و سپس هر یک را به صورت کامل برای شما شرح می دهیم تا شما بتوانید به خوبی در این خصوص اطلاعات مورد نیاز خود را تکمیل نمایید. چهار دسته بندی کلی انواع مزاج به صورت مشخص و تائید شده عبارت هستند از:
- مزاج سرد و تر
- مزاج سرد و خشک
- مزاج گرم و تر
- مزاج گرم و خشک
مزاج گرم و تر
یکی از مواردی که در مزاج شناسی مورد بررسی قرار می دهیم مزاج گرم و تر می باشد. دموی مزاج ها به طور معمول آرام هستند و دير عصبانی می شوند. اما زمانی هم که عصبانی شوند ناراحتيشان شديد است و به سختی آرام می شوند، به هنگام عصبانيت به اصطلاح خون جلوی چشمشان را می گيرد. ممکن است اين افراد هنگام عصبانيت دست به کارهای خطرناک بزنند و حتی در يک حادثه اقدام به قتل کنند، بنابراين بايد مراقب بود که از آرامش و صبوری اين افراد سوء استفاده نشود. دموی مزاج ها استعداد شعر و موسيقي خوبی دارند و بايد مراقب باشند که اين علاقه و استعداد باعث گرايش های انحرافی آنان نشود. افراد دموی مزاج، افرادی با روابط عمومی بالا طوری که خيلی زود با اطرافيان ارتباط برقرار می کنند و در جمع به شوخی و بذله گويی می پردازند و به اصطلاح اين افراد را به عنوان «خونگرم» می شناسيم.
- خصوصیات ظاهری و جسمی: سرخی و برافروختگی، تعریق فراوان(عرق گرم)، تنومند، چاقی و درشتی بدن، موهای پر پشت، این افراد نه تحمل گرمای زیاد دارند و نه تحمل سرمای زیاد، ولی در کل تحمل سرما برایشان راحت تر است. علاقه به شیرینی و ترشی دارند و تقریبا همه نوع غذا را می خورند. پوست بدن ایشان گرم، مرطوب و نرم است.
- خصوصیات روانی و رفتاری : علاقه به ادبیات و موسیقی، استعداد شاعری، علاقه به طبیعت، اهل عشق و محبت، بلند پرواز، دور اندیش، اهل خیر و معنویت، شجاع و جسور، خوش اخلاق و خوش رو، دارای توان ریسک، اعتماد به نفس بالا، دارای استعداد شقاوت (آنی) سخاوتمند، تنوع طلب و بی علاقه بكار تكراری، بی نظم، بد حال در تابستان، دارای هوش و حافظه برتر، نوع دوست، سریع و چالاک، پرانرژی، معمولا پیشرو و رهبر گروه می باشند. بطور معمول انسان های آرامی هستند ولی سعی کنید از ظرفیت آن ها سو استفاده نکنید چرا که هنگام عصبانیت ممکن است رفتارهای مخاطره آمیز داشته باشند.
نحوه ایجاد غلبه دم در بدن
پر خوری و خوردن بیش از حد، افراط در خوردن غذای با طبع گرم، عدم مصرف سبزیجات و فیبرهای طبیعی و بروز یبوست، و خوردن غذاهای ناسازگار با طبع فرد دم را زیاد می کند. علایم بیماری در اثر غلبه دم: مزه دهان شیرین می شود و سرخی رنگ بدن و زبان، قرمزی چشم، سنگینی سر، خالی شدن زیر پا، سستی و كاهلی اعضا، گر گرفتگی، حواس پرتی، خمیازه و چرت زدن، دهان دره، بروز برخی جوشها در بدن، و گاهی خونریزی لثه ها و بینی كندی ذهن، درد گلو و پیشانی، آبریزش، درداستخوان، گزگز پوست، هپاتیت، سردرد جلوی پیشانی، ورم طحال و دستگاه تناسلی.
مواد غذایی سازگار با مزاج دموی ها
مخلوطی از دو یا چند دانه مانند: ( خاکشیر –بارهنگ – تخم ریحان – قدومه شیرازی – بالنگو- اسفرزه) را در آب جوش ریخته بطوریکه لعاب بیندازد و حجمش زیاد شود روزانه حداقل یکبار در زمان ناشتا میل شود . این کار حرکات دودی روده را زیاد کرده و روده به راحتی کار می کند.
مزاج سودا
از بین چهار خلط بلغم، خون، سودا و صفرا؛ سودا سنگین ترین خلط است و در واقع رسوبات خون است که ته نشین می شود و مرکز نگهداری آن طحال است که در زمان نیاز به دریچه معده ریزش کرده و باعث احساس گرسنگی می شود. ممکن است فردی سودایی نباشد ولی با خوردن غذا و همچنین داروهایی که سودا زا است و یا رفتارهایی که سودا را زیاد می کند باعث سودا در بدن خود شود. نکته ای که حائز اهمیت است اینست که مزاج سودا به خودی خود در حالت متعادل اثرات نا مطلوب ندارد و تنها اندام شخص شکل خاصی دارد و فرد دارای شخصیت خاصّی می باشد که طبق قانون طبیعت بدست خداوند حکیم، خلقت یافته است.
سودا خلطی است، سیاه رنگ که معمولاً از تجمع، تهاجم، تکاثر، رسوب، سوختن یا متابولیسم سایر اخلاط دیگر خصوصاً صفرا در بدن تولید می شود. این خلط همچنین با خوردن غذاهایی که سودا زا است در کبد تولید می شود. امّا رفتار و نحوه زندگی عامل بسیار مهمی در تولید سودا در بدن می باشد. آثار سودا در بدن، باریکی و کشیدگی بدن و انگشتان و درشتی مفاصل و در مغز و روان و شخصیت فرد اثر درون گرایی و ترس وغصه و حرص و ریز بینی و عدم انعطاف و کم خوابی و خیالبافی و منفی نگری و در سیستم های بدن از جمله پوست و چشم و گوش (شنوایی) و بویایی و ریه و حنجره و قلب و عروق و گوارش و ... اثرات نامطلوب می گذارد.
- خصوصیات ظاهری: پوست خشک، استخوان بندی ظریف، قفسه سینه جمع، اندام باریک و بدون ماهیچه می شود. لب و دهان و بینی کوچک است. رگ ها آشکار، نازک و برجسته می شوند. موهای وز وزی و مجعد دارند، پوست زود خشک و چروک می شود و رنگ پوست به نقره ای نزدیک است.
- خصوصیات گوارشی: جگر آن ها سرد و اشتهایشان کم است. زود سیر می شوند، بیشتر تمایل به گرمی جات داشته و به مایعات نیز علاقه دارند. به علت سردی گوارش، قدرت هضم شان بالا نیست و هر چیزی را به راحتی هضم نمی کنند؛ با این حال استعداد چاقی ندارند و اصلاً چاق نمی شوند.
- خصوصیات روحی ـ روانی: این افراد، در رفتار بسیار نکته سنج و ریزبین بوده و بازرس کارآمد هستند. معمولاً کم می خوابند، همیشه خسته اند و از لحاظ جنسی، پر تمایل ولی کم توان هستند.
نحوه ایجاد سودا در بدن
- در اثر خوردن سردی جات مخصوصاً سردی جات خشک، مثل چای، برنج زیاد (خصوصاً برنج های هندی و پاکستانی)، شکلات، قهوه و....
- در افراد صفراوی که خود دارای مزاج گرم و خشک هستند، استرس و ناراحتی به سرعت باعث تبدیل شدن صفرا به سودا می شود؛ بنابراین ما معمولاً غلبه سودا را در افراد صفراوی می بینیم.
- کسانی که یبوست مزمن دارند؛ زیرا نمی توانند سودای تولید شده در بدن را به راحتی از بدن دفع کنند. این سودا در بدن می ماند و آرام آرام زیاد شده و باعث به وجود آمدن بیماری می شود.
- کسانی که ساعت های بسیار زیاد زیر حرارت مستقیم آفتاب قرار دارند، در معرض غلبه سودا هستند و باید بیشتر توجه کنند؛ مثل کشاورزان، کارگران راه سازی و جاده سازی و....
- کسانی که از مواد مخدر یا الکل استفاده می کنند. این افراد به مرور دچار غلبه سودا می شوند. افراد سودایی دارای ظاهری خمیده، لاغر اندام، سیاه چرده، رگ های برجسته پوستی و دارای انرژی کم می باشند. معمولاً خیلی زود خسته می شوند و دارای انرژی کافی در زندگی نیستند.
درمان مزاج سودا
به طور کلی درمان بیماری های سودایی چند پایه دارد. یکی از پایه های آن مصرف داروها و غذاهای گرم، مرطوب و سرد مثل سرکه انگبین (که از ترکیب سرکه + عسل + عرق نعناع تشکیل شده) یا شربت عسل (عسل + لیموترش + آب) است که در ضرورت لازم همراه آن از روغن مالی ها و چرب کردن پوست به وسیله روغن های متعادل مثل گل بنفشه استفاده می شود. برای مشکلات سودایی در مغز استفاده از استشمام عطر گل محمدی، عطر یاس، عطر بهار نارنج مفید است. در کنار این داروها از بادکش گرم، حجامت و فصد هم می توان استفاده کرد
مزاج صفرا
هر غذایی پس از هضم در بدن ما به چهار خلط بلغم، سودا، دم و صفرا تبدیل می شود.صفرا سبک ترین جزء خون است و مانند کف روی خون قرار می گیرد. خلط صفرا معادل آتش است، طبع آن گرم و خشک و رنگ آن زرد و مزه آن تلخ است. در کبد تولید و در کیسه صفرا ذخیره می شود. کار اصلی صفرا ایجاد حرکت و حرارت دربدن است.خلطی است تیز و سوزاننده که به خون لطافت می دهد و مسیر را برای دیگر اخلاط، باز می کند؛ در واقع صفرا به جریان خون در عروق تنگ و باریک و به هضم غذا کمک می کند.
- خصوصیات ظاهری: لاغر اندام بودن، داشتن بدن گرم، پوست خشک و زبر، پرکار و فعال بودن، تمایل به سردی ها و ترشی ها، دارای رفتار تند و واکنش سریع، کم خواب، دارای تحمل گرسنگی، تمایل به هوای خشک، زردی پوست و زبان و چشم، تند بودن ضربان قلب و نبض، حس برتری جویی و تسلط مشخصات فرد صفراوی است. صفراوی ها افرادی هستند که معمولاً در تابستان احساس گرمای زیاد و گرگرفتگی می کنند اما در زمستان احساس خوبی دارند و معمولاً در زمستان لباس زیاد نمی پوشند و با خوردن غذاهای با طبع گرم حالشان بد می شود. افرادی که دارای طبیعت گرم و خشک هستند، خلط صفرا در بدنشان زیادتر است.پوست این افراد زردگون یا گندم گون روشن، خشک به ویژه در صورت و دست ها، گاهی سرد و گاهی خیلی گرم با منافذی درشت و یا ریز است.
- خصوصیات روحی-روانی: صفراوي مزاج ها رفتارهاي تند و تيزي دارند و در تمام اعمال و رفتار سرعت عمل بالايي نشان مي دهند. اين افراد حتي در سخن گفتن هم سرعت بالايي دارند و پيوسته صحبت مي کنند. از ديگر ويژگي هاي روحي، رواني افراد صفراوي مزاج اين است که زود تصميم مي گيرند و خيلي زود تصميم خود را به اجرا در مي آورند. گاهي افزايش صفرا باعث مي شود که فرد حرکتي انجام دهد يعني به محض افزايش صفرا تکانشي دارد و سپس آرام مي گيرد.از نظر بازتابهای روانی و رفتاری گاهی علاقمند به ادبیات گاهی علاقمند به ریاضی، دارای استعداد خشونت و بدخلقی، پائیز و زمستان را دوست دارند، گاهی عاشق و گاهی فارغ، گاهی بااراده و گاهی سست، گاهی پرانرژی و گاهی كم انرژی، دارای استعداد معنوی (مقطعی)، تند و تیز و بی قرار، گاهی پر جرات و گاهی آرام، پرخاشگر، ناآرام و دو دل، گاهی باعث رنجش دیگران میشود، تیزبین و دقیق در برخی ابعاد، مقید به اصول - منظم - حساس، آینده نگر و گاهی خیالباف و دقیق در تصمیم گیری، حاضر جواب و باهوش، گاهی سخاوتمند، پرحرف، سریع و چالاك - پرانرژی - زود عصبانی شده و زود هم آرام می شوند.
نحوه ایجاد صفرا در بدن
خوردن غذاهای با طبع گرم و خشک مخصوصا در فصول گرم، قرار گرفتن در معرض تابش خورشید و یا در نقاط گرم مانند حمام گرم، وقوع ناملایمات و پیش آمدهای نامناسب مانند ترس و اضطراب و…
علایم بیماری در اثر غلبه صفرا
یرقان، زردی دندان، تب، ریختن مو، كورک در سر، درد گوش و شقیقه، درد دهان، خشكی دهان و بینی تشنگی و سوزش معده، صدای گوش، خشكی مفاصل، لذت از نسیم سرد، عدم اعتدال، بیقراری، استفراغ صفراوی، بی میلی به خوراک، خواب دیدن گرما، آتش و خورشید، سیاهی رفتن چشم ،سرگیجه ، طعم دهانشان تلخ شده، سوزش جگر، زیر دنده راست آنها خیلی گرم است و حداقل دو درجه تب دارند و لبهای آنها دچار خشکی بوده ، پوست سرشان ترک خورده و می سوزد و بعنوان شوره و حتی ریشه مژه ودورپلک سوخته و پوسته پوسته می شود ،پوست زبر ، رنگ ادرار زرد تیره ، ابرو می ریزد ،علاقه زیاد به آب یخ و یخ ، تند خو بهانه گیر ، موها تک تک می ریزد ، دیدن خواب هولناک افتادن از بلندی ،جنگ و ستیز
مواد غذایی مناسب برای صفراوی ها
بهتر است از خوراکي هاي خنک مانند آب دوغ، خيار، گوجه، کاهو، آبغوره، آبليمو و شربت سکنجبين استفاده کرد. انار وشاتوت بهترین دارو است . زرشک – تمشک – زرد آلو – هلو – خیار – کاهو – هویج – روغن زیتون – کنجد – سیب – گلابی – سوپ جو – کدو خورشتی – خوراک قارچ – کدو حلوایی – اسفناج – گشنیز – نخود فرنگی – عدس – ماش – جو دو سر - لیمو عمانی – آلوخشکه- تمبرهندی- آبلیمو- شربت نارنج- شربت به- شربت توت سیاه- تخم یا ریشه کاسنی- شاطره- گوشت مرغ- سوپ ماش- سوپ اسفناج- سوپ جو با گشنیز
بلغم مزاج سرد و تر
اين افراد بسيار آرام، صبور و حرکاتشان کند است و به طور معمول بسيار دير برای انجام کارها تصميم می گيرند به طوری که حوصله اطرافيان را سر می آورند. حال با توجه به ويژگی هاي شخصيتی صفراوی مزاج ها و بلغمی مزاج ها تصور کنيد اگر دو فرد با اين خصوصيات در کنار هم قرار بگيرند، احتمال درگيری و کشمکش بين آنان بيشتر می شود و به طور قطع قرار گرفتن اين دو شخصيت در کنار هم مشکلات فراوانی را به وجود می آورد، اما اگر ما ويژگی و مزاج خود و اطرافيانمان را بدانيم در می يابيم که اين تاخير به دليل مزاج فرد است. اگر بدانیم که هر کدام از مزاج ها در يک زمينه خاص استعداد دارد، از همه افراد يک توقع را نخواهيم داشت و کنار آمدن با بسياری از واکنش هاي اطرافيان برايمان آسان تر می شود.
آدمهای با مزاج سرد و تر (بلغمی مزاج)
- خصوصیات جسمی: این افراد چاق و پر چربی هستند. پوست سفید و موهای کم پشت دارند. تشنه نمی شوند ، دهان مرطوب ، خواب زیاد دارند، تمایل به مصرف گرمی ها مثل شیرینی و ادویه دارند و تمایل به خوردن سردی ها از جمله ترشی از خود نشان نمی دهند. فصل زمستان فصل بدی برایشان می باشد، سفیدی و بی فروغی رنگ چشم، سفیدی زودرس موها، درشتی بدن.
- از نظر بازتابهای روانی ورفتاری : گرایش به علوم عقلی و ریاضیات، حسابگر و محتاط، بد بهار و بد زمستان، منطقی و عاقل، میانه رو - محتاط و گاهی ترسو، تجارت پیشه، بدون استعداد ریسک، آرام و صبور- منزوی و دارای حركات كند، منظم و دقیق، گذشته نگر، ظریف و ریزبین - حساس، كینه توز، دارای استعداد افسردگی، نیازمند محبت، اهل سازش - متاثر از دیگران - بی اراده، درون گرا - خودخور - منفی باف، فراموش كار- كند ذهن، راحت و بی قید به اكثر مسائل و کمتر عصبانی می شوند.
- از نظر سازگاری با غذاها : سازگار با غذاهای گرم و لطیف چون نخود آب، آبگوشت، گوشت مرغ و كبوتر، پنیر، گردو، نارگیل، شنبلیله، سیر، دارچین، آویشن، رازیانه،و بالنگو
علایم بیماری دراثر غلبه بلغم: بدن علیه خودش انقلاب می کند و رماتیسم مفصلی می آورد. مثل کشک و آب یا سفیده تخم مرغ است و مربوط به سیستم لنفاوی یا سیستم ایمنی است از جنس آب وسرد وتر است ؛کسانی که سردی زیاد بخورند (ماست ترش ) بلغم فعال می شود. وزیر چشم پف کرده – مزه دهانشان ترش می شود – پوست شل و ول و سفید و آبکی می شود – پوست مقطعی سفید می شود (برص) و موها زود سفید می شود - لک قهوه ای در سفیدی چشم وسردی دست وپا و پا درد و زانو درد – لرزش دست وپا ( پارکینسون ) دیر هضم شدن غذا – درد معده – تنگی نفس موقع خوردن غذا – قلنج می کنند ودوست دارند ماساژ بدهند –درد کمر وبین شانه ها و گرفتگی ماهیچه پشت گردن – کسل و خواب آلود – جاری شدن آب از دهان در خواب – دچار تپش قلب وقتی از خواب بیدار می شوند – رقیق بودن آب بینی – ترشح بینی – سرفه زیاد- فراموشی –دفع ادرار زیاد همراه با فشار ضعف مثانه ، میلی به غذای صبح، سكته، سفیدی ادرار، درد عقب سر، خواب زیاد(سطحی) خواب دیدن آب باران و برف وادویه
غذاهای مضر برای بلغمی مزاج ها : لبنیات – ترشی – لیته – شور – سیب زمینی – عدس – قارچ – گوشت گاو و گوساله – گوشت سفید (برای رماتیسمی ها بد بوده ودرد را زیاد میکند ) – قهوه – نسکافه – میوه ترش وکال – نارنگی –کیوی –گرمک (سرد است) خیار پوست کنده – لیمو شیرین
غذاهای مفید برای بلغمی ها : گوشت (شتر – گوسفند – کبوتر – سار – گنجشک ) – ادویه جات ( هل – دارچین – زنجبیل – زیره – زعفران – زنیا – سرنجان – خولنجان – سیر – موسیر – خردل ) – سبزیجات ( کرفس – نعناع – ریحان – جعفری – ترخون – مرزه ) – کلم – مارچوبه – هویج – کدو حلوایی – لیمو ترش – گندم – نخود – گردو هندی – قدومه شیرازی